Gertjan Verdickt, Assistant Professor of Finance aan KU Leuven, maakte tijdens het doceren even tijd voor een interview met TopCompare. Hij geeft zijn visie over de impact van de coronapandemie op de financiën van mensen en de economie. “Er is een wijziging in het koopgedrag van consumenten en ook op de beurs is het niet altijd rozengeur en maneschijn.”
In de media verschenen de afgelopen maanden geregeld krantenkoppen dat de impact van de coronapandemie op de economie en op de consumenten groot is. Maar hoe groot is die impact nu echt? Op welke vlakken heeft zich dat geuit?
Gertjan Verdickt: “Ik zie de impact van de coronapandemie zich voornamelijk op drie vlakken uiten. Eerst en vooral het krimpen van de economie, maar vooral de daarbij horende faillissementen. Er zijn heel veel landen die enorm afhangen van bijvoorbeeld toerisme. De Malediven bijvoorbeeld kennen een daling van hun bbp van 32%, Fiji 19% en Australië 2,4%. De Belgische economie kromp vorig jaar met meer dan 6%. Op zich is dat enorm en zeker niet te onderschatten. Dat de economie krimpt is op zich niet erg, maar het grootste probleem is volgens mij de faillissementen die de komende maanden gaan gebeuren. Vorig jaar zijn er relatief weinig bedrijven failliet gegaan, maar dat komt voornamelijk door heel veel overheidssteun. Een bijkomend probleem is dan: hoe snel gaan consumenten terug consumeren? Ik denk bijvoorbeeld aan Kinepolis. Sinds vorige week mogen we terug naar de cinema gaan, maar in welke maten gaan mensen in grote groepen naar een film gaan kijken? Ik weet niet hoeveel mensen daarop zitten te wachten. Ondanks het feit dat het consumentenvertrouwen momenteel hoog is, denk ik dat de naschok nog gaat komen. Want veel bedrijven worden nu ondersteund door de overheid, maar wat gebeurt er als die overheidssteun wegvalt?”
“Ten tweede ook leverage, dus hoeveel van je totaal vermogen je gaat lenen. Momenteel zien we dat de leverage van bedrijven op een hoog niveau zit. Hoger dan in de periode voor de pandemie, maar zeker ook hoger dan daarvoor. Zeker vorig jaar zijn er heel veel langetermijnschulden aangegaan. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn, maar waar zorgen langetermijnschulden voor? Dat je elke maand of elke periode een interest moet betalen en op het einde van de rit moet je die schuld terug aflossen als het gaat over obligaties. Dat zorgt ervoor dat je minder financiële flexibiliteit hebt. Dat is bij aandelen veel minder, want als het even niet goed gaat met het bedrijf, betaalt het even geen dividend uit of zakt het aandeel in waarde. Dat is tijdelijk erg voor mensen, maar ook geen ramp. Als je geen interest kan betalen op obligaties of je kan de obligaties niet terugbetalen, is dat wel een groter probleem. Dus het feit dat die leverage zo hoog staat, dat er heel veel langetermijnschulden worden uitgegeven, is ook wel een probleem.”
“Ten derde we zien dat vandaag aandelenkoersen op een vrij hoog niveau staan. Dat wilt ook zeggen dat de waarde van de onderpanden voor huishoudens op een hoog niveau staat. Als aandelen naar beneden gaan, kan dit ook zorgen voor serieuze negatieve spiraal voor consumenten en huishoudens. Hoewel de situatie momenteel rooskleurig lijkt, vind ik dat er wel veel zaken zijn die toch voor problemen kunnen zorgen waar we momenteel niet echt bij stilstaan.”
“Wat mij zeker ook zorgen baat: een crisis staat nooit alleen. Crisissen komen eigenlijk wel vaak voor. De bankencrisis van 2008 is nog niet zo lang geleden, de eurocrisis van 2010 ook niet. In 2008 zijn we vrij diep in onze buidel moeten gaan tasten om ervoor te zorgen dat bepaalde banken en bedrijven er terug bovenop kwamen. Vandaag moeten we dat ook doen. Je kan dat natuurlijk niet blijven doen met een overheidsschuld die maar blijft stijgen. De overheidssteun tijdens de coronapandemie was zeker nodig, maar de komende maanden en jaren gaat er wel een aanpassing moeten gebeuren vanuit de overheid en de manier waarop zij haar portefeuille beheert. We kunnen niet blijven in het rood gaan zonder dat het gevolgen heeft. Iemand zal dit uiteindelijk moeten betalen, zij het rechtstreeks, zij het door minder pensioen of hogere belastingen. In België zijn we de problemen voor ons uit aan het schuiven en dat kunnen we niet blijven doen. Zeker niet als je weet dat er om de zoveel jaar zich wel een probleem of crisis voordoet. Ik denk dat we te weinig gewapend zijn tegen het volgende probleem, wat dat ook mag zijn.”
Is er een gedragsverandering in hoe mensen/consumenten omgaan met hun geld?
“Ik denk aan twee specifieke zaken. Enerzijds heb je de consument als persoon. Er is een studie die aantoont dat zeker 20% van ons gedrag echt gaat aangepast zijn, zeker in de zin van waar we gaan werken. 20% van ons werk zal thuis plaatsvinden. Daar zijn veel redenen voor: het is vlotter dan verwacht, bedrijven hebben stappen ondernomen, het stigma er rond is weg, er is veel technologische innovatie geweest, .. Anderzijds is er nog altijd een vrees om besmet te worden, zeker als we in grote groepen komen. Dat zorgt voor een bepaald gedrag bij consumenten. Als we kijken naar geld: heel veel mensen zijn wel geld kwijt. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld was er in mei 2020 een gemiddeld verlies aan inkomen van 5.300 dollar. Het gemiddeld verlies van vermogen was meer dan 33.000 dollar. De sectoren die het hardst getroffen zijn, zijn zoals verwacht retail, restaurants, entertainment en reizen. Ook als we meer gaan thuiswerken, gaat er een grotere shift zijn naar zaken die thuiswerken meer bevorderen. Misschien gaan we minder geld uitgeven aan onze auto omdat we hem minder gebruiken. We zien ook dat het gemiddeld huishouden veel minder snel aandelenfondsen gaat kopen. De economische onzekerheid leidt echt wel tot een significante daling van het aantal gekochte aandelenfondsen. Enerzijds is er dus een wijziging in gedrag op het gebied van wat we gaan kopen en anderzijds is het ook op de beurs niet altijd rozengeur en maneschijn.”
Gaat de gezondheidscrisis een blijvende impact hebben op hoe mensen omgaan met hun geld en financiën?
“Zoals ik al zei, wordt er minder uitgegeven aan retail, restaurants, entertainment en reizen. Ik denk dat dit iets is wat zeker gaat blijven of dat het op een andere manier ingevuld gaat worden. Dat is ook uit veel surveys gebleken. Takeaway is enorm aangeslagen, dus er wordt op een andere manier naar restaurants gekeken. Collect&Go van Colruyt bijvoorbeeld is ook heel populair. Bedrijven die zo’n service nog niet aanboden voor de crisis, bieden die vandaag wel allemaal aan. Dat zorgt er natuurlijk ook voor dat er veel minder wordt uitgegeven. Als je naar de winkel gaat voor groenten en fruit en je ziet daar een lekker stuk fruit dan pak je dat als extraatje mee. Online ga je veel berekender kopen, waardoor er minder wordt uitgegeven dan we normaal zouden doen. Op die manier is er ook wel een gedragsverandering zichtbaar. Toch blijft het consumentenvertrouwen relatief hoog dus er wordt wel uitgegeven. Dat lees je ook wel in onderzoeken en surveys dat heel veel mensen het geld hebben en willen uitgeven, maar nog wachten tot wanneer er heel veel maatregelen worden opgeheven.”
Denk je dat die effecten iets op lange termijn zijn of eerder iets op korte termijn na de crisis?
“Daar heb ik zelf minder zicht op, maar als we bijvoorbeeld kijken naar wat er een eeuw geleden is gebeurd, speelt dat wel nog mee. Het verloop van de Spaanse griep is eigenlijk vrij gelijkaardig aan dat van de coronapandemie. Tijdens de Spaanse griep is er een relatief beperkte eerste golf geweest midden 1918, een hele grote tweede golf eind 1919 en dan lokaal nog enkele golven in 1920. Als je beide pandemieën naast elkaar legt, zijn de gelijkenissen opmerkelijk. Ook toen gingen mensen hun koopgedrag uitstellen en dat bleef toch één of twee tot drie jaar erna nog zichtbaar. Erna keren mensen eerder terug naar hun oude gewoonten. Gaat dat hier nu ook zo zijn? Dat weet ik niet, maar de ingrediënten voor een gelijkaardig verloop zijn vandaag ook wel zichtbaar.”
Je hebt al onderzoek gedaan naar het effect van de Spaanse griep op de prijsstelling van levensverzekeringen. Herken je nog andere bevindingen uit dat onderzoek in de huidige context?
“Heel veel zaken keren terug. Tijdens mijn onderzoek heb ik veel kranten van toen gelezen en dezelfde berichtgeving van toen komt vandaag ook terug. In een krantenkop van toen stond letterlijk ‘Degene die geen masker draagt, roept het luidst en wilt nog meer zijn mening opdringen’. Dat is iets wat we vandaag ook zien. De beste stuurlui staan een beetje aan wal en de grote anti-vaxxers roepen het luidst.”
“Ook een kijk naar de beurs is interessant. Vorig jaar in maart is de beurs enorm gezakt en je ziet iets gelijkaardig in 1918. Toch is het herstel vrij snel gegaan, net zoals in 1918. Uiteindelijk is er relatief weinig impact geweest op de beurs. Maar wat zijn de aandelen die het heel goed doen? Dat zijn natuurlijk de technologieaandelen, zoals Amazon, Microsoft of Apple. De prijs van een aandeel is alle toekomstige cashflows omgerekend naar vandaag, dus, simpel gezegd, hoeveel omzet gaan we maken volgend jaar, over twee jaar, over vijf jaar, over tien jaar en dat rekenen we terug naar vandaag. Dat is de prijs van een aandeel. Dan zien we eigenlijk dat de meeste kasstromen verder dan twee jaar in de toekomst liggen. De vraag is dan hoe groot de impact van COVID nog is binnen vijf jaar? Die impact lijkt beperkt, waardoor het niet heel verrassend is dat aandelen nu minder getroffen worden.”
“In ons onderzoek over de Spaanse griep keken we naar levensverzekeringen omdat wij denken dat deze sector het hardst getroffen wordt met zo’n pandemie. Je maakt berekeningen op de verwachting dat iemand zoveel jaar gaat leven en je past je prijs daarop aan. Maar als er opeens – zeker tijdens de Spaanse griep toen – enorm veel dertigers of veertigers sterven, moet je sneller uitbetalen, maar heb je ook minder inkomsten.Tijdens een crisis gaan er minder mensen betalen, dus ook je balans wordt enorm geïmpacteerd. Op verschillende niveaus heb je dan opeens een impact. Toen was er plots enorm veel vraag naar levensverzekeringen, iets wat vandaag ook zo is. Toen waren er wel enorme prijsverschillen, iets wat vandaag wel veel minder is. Het is niet omdat je een levensverzekeraar bent die erg getroffen is door de pandemie dat je jouw prijs significant gaat veranderen. Dat was 100 jaar geleden wel het geval. Wat misschien een groot verschil kan zijn, is dat we in 1918 net uit een wereldoorlog kwamen. Vandaag en vorig jaar is het meer een recessieperiode. De groei in België is met 6% naar beneden gegaan, dat was toen wel minder. Dus je ziet wel grote verschillen, maar het valt niet te ontdekken dat ook heel veel zaken terugkeren. Het is dan interessant om uit de geschiedenis te kunnen leren.”
Welke financiële economische lessen kunnen we trekken uit de crisis tot nu toe, en dan voornamelijk voor België?
“Wat nu heel duidelijk is: overheidssteun werkt. Als landen niet helpen, creëer je echt een enorme negatieve feedbackloop tussen reële economie en financiële economie. Daar heeft de hele wereld, Belgie ook, een macro-economische ramp vermeden, tot nu toe weliswaar. Anderzijds leren we uit onderzoek ook dat de overheid heel slecht is in kiezen welke bedrijven geholpen moeten worden. Momenteel zijn we een paper aan het schrijven over dat de bedrijven die wel geholpen worden, niet noodzakelijk winstgevender zijn dan bedrijven die niet geholpen worden. Het lijkt dat er meer een transfer of wealth is van de overheid naar aandeelhouders en veel minder direct naar bedrijven wanneer het gaat over winstgevendheid en werkgelegenheid. Dat er wordt geholpen is positief, maar er wordt niet altijd de juiste keuze gemaakt over welke bedrijven geholpen worden. Dat vind ik de belangrijkste les die we uit de crisis moeten leren.”
“Wat ook heel duidelijk is, is dat heel Europa het minder goed heeft aangepakt wanneer we kijken naar specifieke maatregelen. Als we dan ons land als voorbeeld nemen: in februari wordt er gezegd dat de kappers terug open mogen en even later gaan de kappers opeens terug dicht. Het lijkt precies altijd een alles of niets strategie: ofwel gaat alles open ofwel gaat niets open. In Europa is het zowat gelijkaardig. Iedereen volgt iedereen en iedereen kijkt naar iedereen en de schrik om politiek afgerekend te worden lijkt heel hoog. Dat zorgt er wel voor dat het herstel veel langzamer komt dan het eigenlijk had moeten komen.”
“Een ander en erg duidelijk probleem is dat er in België vroeger veel te weinig is ingezet op e-commerce. Tijdens een crisis zie je dan dat dit een probleem is, omdat we meer afhangen van internet en bijvoorbeeld takeaway. Daar loopt België echt in achter. Het is vandaag duidelijk geworden dat we toch meer op die technologische wave moeten focussen in de toekomst.”
Heb je nog enkele financiële tips voor mensen?
“Hou bij hoeveel je spendeert en spendeer enkel maar datgene wat je effectief kan missen. Zeker als je bijvoorbeeld belegt op de beurs of investeert in vastgoed. Niets is zo verschrikkelijk als nu € 1.000 beleggen in een aandeel, maar over een paar maanden die € 1.000 echt nodig hebben. Als je dan moet verkopen en je moet dat doen aan een lagere koers, niets is zo erg. Beleg enkel op de beurs met het geld dat je voor een langere periode kan missen en daarmee bedoel ik zeker vijf, zeven of tien jaar. Wanneer je ook instapt, je verliest nooit geld wanneer je in de markt belegt. Dus niet specifiek in aandelen, maar in de markt (bijvoorbeeld ETF’s). De markt volgen gaat je veel stress besparen en op het einde van de rit bereik je hetzelfde resultaat en ben je beter af.”
