Stefan Willems, onafhankelijk beursanalist en mede-oprichter van Spaarvarkens.be, deelt zijn visie op de nood aan transparantie in de financiële sector. “Op dit moment wordt er veel geld gestopt in die wetgeving rond transparantie, maar heel weinig in financiële educatie. Druk vanuit de overheid en educatie door onafhankelijke partijen zoals vergelijkingssites en scholen kunnen meer transparantie creëren”, legt hij uit.
Waarom is transparantie in de financiële sector zo belangrijk, zeker de dag van vandaag?
Stefan Willems: “In de financiële sector werk je met het geld van mensen, wat wil zeggen dat je ook met hun dromen werkt. Mensen willen dus weten wat banken met hun geld doen en waar het naartoe gaat. Als je jouw geld aan een bank geeft, investeren ze dat immers in verschillende projecten. Echter heb je als klant hier maar beperkte inzage in. Jouw geld kan gebruikt worden voor vastgoedinvesteringen, voor duurzame beleggingen, maar ook voor oliemaatschappijen. Je weet het niet en het is wel belangrijk dat je het weet want zo kan je een stempel drukken op de wereld. Je kan als klant zijnde heel duurzaam gericht in het leven staan en dan wil je ook weten of de bank jouw geld investeert in bijvoorbeeld vervuilende industrie of in technologieën waarmee ze de duurzaamheid verbeteren. Dat is belangrijk om te weten. Door jouw geld te geven aan financiële bedrijven doe je ook deels aan politiek. Vroeger gaf je de banken jouw geld zonder meer, maar nu door transparantie te eisen gaan spaarders banken in een bepaalde richting duwen waardoor ze keuzes moeten maken. Ook de media speelt daar een rol in als ze artikels publiceren van banken die geld investeren in palmolieplantages. De druk van de media kan dus ook leiden tot transparantie. De banken voelen zelf ook druk op het vlak van imago en verantwoordelijk zijn. Daarom is het belang van transparantie in de financiële wereld zo groot.”
Zijn banken al transparanter geworden of is er nog veel werk?
“Ze zijn al transparanter geworden, maar ook onder druk van bepaalde regelgevingen. Het probleem met regelgeving is dan dat de intentie er vaak is, maar dat wil niet zeggen dat het ook positieve effecten heeft op de sector. Op dit moment wordt er veel geld gestopt in die wetgeving, maar heel weinig in educatie. Dan denk ik bijvoorbeeld aan het JKP (jaarlijks kostenpercentage) voor leningen. Het lijkt allemaal op het eerste zicht heel mooi. Iedereen die een lening zoekt, wil het JKP zo laag mogelijk houden. Maar er is niemand die uitlegt, zelfs de banken niet, wat er eigenlijk allemaal in het JKP zit en hoe dat precies werkt. Ik hoor van mensen dat ze leningen vergelijken op basis van het JKP, maar dan wel variabele rentevoeten met vaste rentevoeten vergelijken. Dat is hetzelfde als appels met peren vergelijken. Daar is het JKP niet voor gemaakt en toch zie ik het mensen doen. Maar als regelgeving niet hand in hand gaat met educatie, hoe kan je dan verwachten dat het 100% gaat werken?”
“Een ander voorbeeld is dat als je een lening afsluit, de bank je vaak gaat verplichten om ook een zichtrekening bij hen te openen waarop je loon wordt gestort. Die kosten van een zichtrekening zitten ook in het JKP, maar het gebeurt soms dat je die zichtrekening het eerste jaar gratis krijgt. Vanaf het tweede jaar ga je die kosten dan wel betalen. Dat zijn allemaal trucjes die banken gebruiken om het JKP laag te houden. Ook bijvoorbeeld op de brandverzekering krijg je in het eerste jaar soms kortingen van 50%, maar het jaar nadien betaal je de volle prijs. Dat heeft natuurlijk wel een impact op het JKP. Zo zijn er nog voorbeelden die je enkel kan weten door educatie.”
Welke partijen kunnen een rol spelen in die financiële educatie?
“Aan de ene kant heb je dus nood aan banken die druk krijgen vanuit de overheid om transparant te zijn. Aan de andere kant heb je ook nood aan onafhankelijke partijen, zoals bijvoorbeeld vergelijkingssites, die zich inzetten om transparantie te creëren en om aan educatie te doen. Educatie begint ook op de schoolbanken. Momenteel is er heel weinig economische scholing, hoewel ze zijn nu wel stappen zetten om dat te verbeteren. Toch is het niet normaal dat kinderen alles leren op het vlak van bijvoorbeeld moderne talen, maar ze dan later niet weten hoe ze een belastingbrief moeten invullen of een overschrijving moeten doen. Op een bepaald moment kom je dan in de echte wereld terecht en merk je dat je 100% afhankelijk bent van banken en dat er vanuit de overheid nooit iets gedaan is om je daartegen te beschermen. Educatie moet dat gat dichten, zowel op de schoolbanken als ook de initiatieven na de schoolbanken. De mensen die je niet meer kan helpen op de schoolbanken kunnen dan terecht bij TopCompare of andere vergelijkingssites of initiatieven zoals Spaarvarkens voor onafhankelijke educatie.”
Kunnen fintech spelers de traditionele banken dwingen om transparanter te zijn?
“Er is wel impact, maar die is minder dan ik zelf had verwacht. Ik dacht dat initiatieven zoals neobanken iets meer in beweging gingen zetten. Het probleem is volgens mij het verschil in generaties. De oudere generatie houdt meer vast aan het persoonlijk contact. De nieuwe generatie staat wel open voor deze digitale initiatieven, maar velen komen altijd terug op hetzelfde probleem: vertrouwen. Veel mensen hebben geen vertrouwen in fintech spelers. Het is een te grote stap voor mensen en zeker in België zijn we heel traditioneel op dat vlak. Toch zie ik duidelijk een beweging naar meer transparantie vanuit die druk van fintech spelers, maar het gaat nog lang duren.”
“Dat mensen geen of weinig vertrouwen hebben in financiële diensten komt ook omdat het allemaal te moeilijk is. We hebben iemand nodig die financiële kennis heeft en die persoon kunnen we vertrouwen, zoals een lokale bankadviseur. Dat heeft opnieuw te maken met financiële educatie. Zolang we die zelf niet hebben, gaan we vertrouwen op tussenpersonen. Op lange termijn gaan die natuurlijk concurrentie krijgen van online banken, maar zonder financiële educatie gaan we die stappen niet snel kunnen zetten.”
In welke mate kan de consument zijn stempel drukken op het beleid van banken?
“Een bank is een leveraar van diensten. Ze gaan dus nooit producten uit zichzelf maken en hopen dat mensen die afnemen. Banken gaan kijken naar bepaalde trends en gaan producten maken rond die trends. Ze stemmen hun aanbod af op de vraag vanuit de maatschappij. Duurzaamheid is een goed voorbeeld. Als je ziet dat de maatschappij meer en meer belang gaat hechten aan duurzaamheid en bijvoorbeeld geld gaat investeren in sociale woonprojecten of energie, dan gaan banken daar producten rond creëren. Op lange termijn kan je als consument zo je stempel drukken op het beleid van banken. Dat is natuurlijk opnieuw een project van jaren.”
Hoe zal die stijgende nood aan openheid en transparantie de toekomst van de financiële sector beïnvloeden?
“Ik denk dat op een bepaald moment de combinatie van meer openheid en meer transparantie zal zorgen voor meer concurrentie. Een huidig probleem is bijvoorbeeld als je naar de websites van banken gaat en al de producten en tarieven bekijkt, het zelfs voor iemand in de financiële sector soms nog moeilijk is om aan alle informatie te geraken. Vergelijkingssites kunnen daar al een positieve rol in spelen, in het brengen van die transparantie. Een ander probleem is bijvoorbeeld dat niet alle tarieven overal hetzelfde zijn. Je kan naar een bepaalde bank gaan en vervolgens naar dezelfde bank 30 km verder en op dezelfde dag een andere rente krijgen voor je woonlening. Mensen weten zo’n zaken niet, maar als die transparantie er wel is, gaat er meer concurrentie komen en kan dat ook een invloed hebben op de prijzen. Openheid en transparantie kunnen enkel gebeuren met meerdere spelers en vormen van digitalisering. De fintech spelers zouden daarin een grote rol kunnen spelen waardoor andere banken niet kunnen achterblijven.”
Kunnen vergelijkingssites zoals TopCompare bijdragen aan het transparanter maken van de financiële sector?
“Absoluut. Dat lijken kleine zaken, zoals het delen van contracten of tarieven, maar mensen zijn daar geïnteresseerd in als ze grote beslissingen moeten maken, zoals het afsluiten van een lening. Ik hoor het ook vaak bij bijvoorbeeld een spaarrekening. Het zijn misschien maar enkele euro’s die je kan besparen, maar mensen gaan spaarrekeningen vergelijken. Dat zijn zaken die belangrijker en belangrijker worden.”
